Saturday, July 01, 2006

Ha wa’eboea danö Nias ?

[Catatan: Tulisan berikut diambil dari Buku E. Fries, Amuata Danö Niha, yang memberikan berbagai informasi tentang Nias: keadaan iklim, geografi, sejarah, kekayaan alam dan sebagainya. Perhatikan ejaan yang dipakai dan beberapa kata Nias yang sudah jarang dipakai saat ini: mafi, giwö, fari.]

§ 2. Ha wa'eboea danö Nias ?

Na tafaigi gambara danö Nias, ba i'anema'ö oroma chöda, he wisa nga'eoenia: no enaoe mbotonia ba no ide'ide mbolo, tobali oroma manö chöda nasi faoma fatambai, na tasösö hili salawa ba daloe danö, he ha 800 M. wa'alawania jawa dete nasi. Bewe nasi ba gatoemboecha ba ba gaechoela loeo, ba aracha faofao i'otarai moroi jöoe iroegi Ziromboe ba zi tambai si tooe, ba iroegi Woa ba zi tambai si jawa: raja da'ö, ba awoewoe mafi ba gaechoela, ba mamoeko danö ba gatoemboecha, tobali aracha faofao zoei sa atö na sa, iroegi doere Zoeani; aefa da'ö, ba aeroe sa'ae mbalö tanö raja.

Ba wanoe'a si'ai fa'enaoenia awö wa'ebolonia, ba doea rozi lala: si sara, ba la'adölö'ö manö wanoe'a otaloea mbanoea ba gambara danö. He wa'ae no la'ide'ide'ö wokambaraini tanö, ba la'ombacha'ö sa göi he wisa zoe'asoe'ania, si mane nisoera ba gambara danö Nias, safoeria si'ai, wa "Schaal" 1: 150000; eloeahania: na sara cM wa'aröoe gotaloea ba gambara danö andrö, ba 150000 cM zindroehoe gotaloea ba danö Nias, ma 1500 M, faoma 1 "paal". Ba na tamanö wanoe'a fondrege zaröoe otaloea, i'otarai doere Laoja iroegi Telok dalam, ba tasöndra 120 KM ba ma 16 "Mijlen", ba fa'aröoe gotaloeara Ziromboe loeaha Woa, ba 40 KM. Asala ta'ila ta'ogoena'ö "schaal" andrö, ba ta'ila göi ta'erai manö hadia ia fefoe.

Lala si sara, ba wanoe'anoe'a na sa sindroehoe gotaloea, ba ja'ia, na la'osisi sa'ae lala ba danö ba na la'anoe'a'ö; tatoe manö, wa lö tola lö tedooe na sa ba da'ö wa'enaoenia börö zi siwa giwö lala misa ba börö göi me tedooe lala ba wanösö Hili. No moesoe'a göi sa'ae wa'enaoe lala nifari andrö fefoe ba no tetaroe sa göi ba zinga lala misa daroetaroe fangombacha wa'arooe, fa oi la'ila sikoli, ha'oega "paal" gotaloea. No la'otarai G. Sitoli wanoe'a, ba si nangea tatanö da'ö ösa ba dödöda.

Otaloeara G. Sitoli - Lahewa, ba 51 paal ba ma 75 KM

- Ziromboe 48 . 72 "

- Telok dalam 78 . „ 117 "

Ba wangerai ösinia göi, ba lö moehonogöi si'ai na sa; hoelö ha sinahö dödö manö, wa lawa'ö ba ndröfi 1873: 70 Mijl wa'eboea nösinia la foeli la'erai ba ndr. 1888, ba lasöndra 83 Mijl, ba me lahaogö si'ai wanoe'a si fasoei ba ndr 1910, ba ifoeli awoewoe. Te aracha 75 Mijl zindroe-hoenia (ma 3900 KM.)

0 Comments:

Post a Comment

<< Home